حادیث درمورد علم

حدیث احادیث درمورد داستان حکایت حکایات روایات درباره علم


در ادامه مطلب

علم 
قال الله الحکیم : (و علمک ما لم تکن تعلم ) (نساء: آیه 113)
آنچه علم نداشتى خدا بتو آموخت .
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم : لا یحب العلم الا السعید. (531)
علم را جز شخص سعادتمند دوست ندارد.
شرح کوتاه :
راه شناخت بخدا و شریعت بوسیله علم است ، علم زینت مرد در دنیاست و موجب رساندن صاحبش به رضوان الهى است .
دارنده علم این نکته را باید بداند که تحصیل یک ساعت علم ، یک عمر براى عمل کردن آن لازم دارد، پس در یادگیرى علم ، عمل بآن را در نظر داشته باشد که عالم بى عمل را خداوند فرمود: (از هفتاد قسم عقوبتم ، کمتر کارى که به آن مى کنم حلاوت یاد خودم را از قلبش خارج مى کنم )(532)
مراد از علم ، حفظ اصلاحات صرف نیست ، بلکه مراد از علم ، علم تقوى و معرفت و یقین است ، نه علمى که نفعى نداشته باشد، و یا مقرون به نیات سوء باشد مانند نشان دادن مراتب علمى نزد اهل دانش ، که آن جز ورز و بال چیزى نیست .


1 - حاج شیخ عباس قمى 
مرحوم حاج شیخ عباس قمى صاحب کتاب مفاتیح الجنان فرمود: وقتى کتاب (منازل الاخرة ) را تاءلیف و چاپ کردم ، به دست شیخ عبدالرزاق مساءله گو (که همیشه قبل از ظهر در صحن مطهر حضرت معصومه علیه السلام مساءله مى گفت ) رسید.
پدرم کربلائى محمد رضا از علاقه مندان شیخ عبدالرزاق بود و هر روز در مجلس او حاضر مى شد. شیخ عبدالرزاق روزها کتاب منازل الاخرة را مى گشود و براى مستمعین مى خواند.
یک روز پدرم به خانه آمد و گفت : شیخ عباس ! کاش مثل این مساءله گو مى شدى و مى توانستى منبر بروى و این کتاب را که امروز براى ما خواند، مى خواندى .
چند بار خواستم بگویم این کتاب از تاءلیفات خودم است ، اما هر بار خود دارى کردم و چیزى نگفتم ، فقط عرض کردم : دعا بفرمایید خداوند توفیقى مرحمت فرماید.(533)


2 - معلم جبرئیل 
روزى جبرئیل در خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم ، مشغول صحبت بود که حضرت على علیه السلام وارد شد. جبرئیل چون آن حضرت را دید برخاست و شرایط تعظیم به جاى آورد.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: یا جبرئیل ! از چه جهت به این جوان تعظیم مى کنى ؟ عرض کرد: چگونه تعظیم نکنم که او را بر من ، حق تعلیم است !
فرمود: چه تعلیمى ؟ عرض کرد: در وقتى که حق تعالى مرا خلق کرد از من پرسید: تو کیستى و من کیستم ؟ من در جواب متحیر ماندم ، و مدتى در مقام جواب ساکت بودم که این جوان در عالم نور به من ظاهر گردید، و این طور به من تعلیم داد که بگو: تو پروردگار جلیل و جمیلى و من بنده ذلیل و جبرئیلم : از این جهت او را که دیدم تعظیمش کردم .
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم پرسید: مدت عمر تو چند سال است ؟ عرض کرد: یا رسول الله در آسمان ستاره اى هست که هر سى هزار سال یک بار طلوع مى کند، من او را سى هزار بار دیده ام . (534)


3 - عالم با عمل 
شیخ احمد اردبیلى معروف به مقدس اردبیلى (م 993) یکى از علامان زاهد و با عمل بوده که معاصر با شیخ بهائى و ملاصدرا و میرداماد بوده است ، و قبر شریفش در حجره ایوان نجف اشرف است .
نقل شده که در یکى از سفره ها، شخصى که زائر بوده است او را نمى شناخت و از او تقاضا کرد که جامه مرا به لب آب ببر و آنها را شستشو بده .
مقدس قبول کرد و لباس او را شست و شو داد و نزد آن زائر آورد. زائر به علائمى آن جناب را شناخت خجالت کشید، و مردم هم او را توبیخ نمودند. مقدس فرمود: چرا او را ملامت مى کنید، مطلبى نشده ، حقوق برادران مؤ من زیادتر از این هاست . (535)


4 - آفات علم بى تزکیه 
قاضى على بن محمد الماوردى ، اهل بصره و در فقه شافعى استاد بود. او معاصر با شیخ طوسى (ره ) بود. خودش مى گوید: زحمت زیادى کشیدم در جمع و ضبط کتابى در خرید و فروش (بیع و شراء) و همه جزئیات و فروعات مسائل مربوط به آن را در خاطرم ثبت کردم ، بطوریکه بعد از اتمام آن کتاب به ذهنم آمد که من از هر کسى در این باب فقه ، عالم ترم ، عجب و خود پسندى مرا گرفت .
روزى دو نفر عرب بادیه نشین (عشایر) به مجلس من آمدند و راجع به معامله ایکه در دهانت انجام گرفت پرسیدند، که از آن مساءله چهار فرع دیگر هم منشعب مى شد که من هیچکدام را نتوانستم جواب دهم .
مدتى به فکر فرو رفتم و به خودم گفتم : که تو ادعا مى کردى که در این باب فقه مرجع و اعلم همه زمان هستى حال چطور نمى توانى مساءله اهل دهانت را جواب گوى باشى !!
بعد به آنها گفتم : این مساءله را وارد نیستم ! آنها تعجب کردند و گفتند: باید بیشتر زحمت بکشى تا بتوانى جواب مسائل را بدهى ، از نزدم رفتند به پیش ‍ کسى که عده اى شاگردانم بر او از نظر علمى مقدم بودند.
از او مساءله را سئوال کردند و همه را جواب داد، آنها از جواب سئوال خوشحال شدند و او را مدح کردند و به طرف دهات خودشان رفتند.
ماوردى مى گوید: این جریان سبب شد تا من متنبه بشوم و نفسم را از خودپسندى و غرور درعلم ذلیل کنم تا دیگر میل به خودستائى ننمایم .(536) اصمعى وبقال فضول اصمعى (537) مى گوید: من در ابتداى تحصیل به فقر روزگار را مى گذرانیدم . هر روز صبح وقتى براى علم از خانه بیرون مى آمدم در رهگذر من بقالى فضول از من سئوال مى کرد کجا مى روى ؟ مى گفتم : براى تحصیل دانش ‍ مى روم و در برگشت هم همان سئوال را از من مى کرد!
گاهى هم مى گفت : روزگار خود را ضایع مى کنى ، چرا شغلى یاد نمى گیرى تا پولدار شوى ، این کاغذ و دفترهایت را به من بده ، در خمره اى اندازم بعد ببینى هیچ در آن معلوم نگردد، و پیوسته مرا ملامت مى کرد و من هم رنجیده خاطر مى شدم ، و زندگى هم بسختى مى گذشت بطوریکه نمى توانستم پیراهنى براى خود بخرم .
سالها گذشت تا اینکه روزى رسولى از طرف امیر بصره آمد. مرا نزد امیر دعوت کرد. گفتم من با این لباس پاره چگونه آیم ؟
آن رسول رفت و لباس و پول برایم آورد. لباسها را عوض کردم و نزد امیر بصره رفتم . او گفت : ترا براى تاءدیب پسر خلیفه انتخاب کردم باید به بغداد روى . پس روانه بغداد شدم و نزد خلیفه عباسى هارون الرشید رسیدم و مرا ماءمور تعلیم و تربیت محمد امین پسر خود کرد، و زندگانى ام رفته رفته بسیار خوب شد!
چون چند سال گذشت و محمد امین بکمالاتى از علوم رسید، هارون او را امتحان کرد، و در روز جمعه محمد امین خطبه بلیغى خواند و هارون الرشید را پسند آمد و به من گفت : چه آرزوئى دارى ؟ گفتم : مى خواهم به زادگاه خود بصره روم . پس مرا اجازه داد و با اعزاز و اکرام به بصره فرستاد.
مردم بصره بدیدنم آمدند از جمله همان بقال فضول هم آمد. چون او را دیدم ، گفتم : دیدى آن کاغذ و علم چه ثمره اى داد! او در مقام اعتذار آمد و گفت : از نادانى آن مطالب را به تو گفتم . علم (538) اگر چه دیر ثمر دهد اما فایده دنیائى و دینى خالى نباشد.(539)